Tên di sản : Đền thờ Đức thánh Đờn (Nơi thờ Tướng Quân Nguyễn Công Đàn)
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di tích :
Di tích lịch sử
Sô quyết định : Số 4288/QĐ-UBND
Giới thiệu
Tại xã Hoằng Thịnh hiện nay có hai nơi thờ Đức Thánh Đờn, một đền ở làng Đoan Vỹ còn gọi là Nghè Cả, một đền ở làng Thịnh Hòa nằm trên đất hình con Nhạn Trắng nên gọi là đền Bạch Nhạn.
Đền ở làng Đoan Vỹ theo mô tả của các cụ cao tuổi trong làng cho biết bố cục đền có: Hậu cung bốn mái, tiếp đến Tiền đường nằm gian ngoài là Bái Đường, hai bên có hai nhà dải vũ (bên tả là làng Đoan Vỹ, bên hữu là Thịnh Hòa).
Hậu cung là nơi đặt thánh vị của Đức Thánh. Thánh vị được đặt trên một long ngai sơn sơn thếp vàng, thánh vị khoác áo vàng, đội mũ.
Tiền đường gian chính giữa đặt hương án, dưới hương án có sập hạ dụng, hai bên có hai ống phỗng to bằng người thật quỳ gối đối diện lại với nhau qua sập. Tiếp đến là bộ bát bửu. Hai gian tiếp theo là nơi đặt 4 ngựa thờ (hai ngựa trắng và hai ngựa vàng).
Nghè Cả ở Đoan Vỹ đến nay chỉ còn lại nền móng và một hậu cung nhỏ mới tôn tạo lại. Tại nền móng của đền còn lại vô số các hiện vật đá mảnh của kiến trúc thời xưa như: Chân tảng, đá bó hà, thềm bậc đá, đá bia, Hạc mã,…
Căn cứ vào những vật liệu, kiến trúc còn lại và đặc biệt là qua mô tả của các cụ, chúng ta biết Nghè Cả có quy mô lớn và có kết cấu theo kiểu đền thờ thế kỉ XVI – XVII.
Đền làng Thịnh Hòa (gọi là nghè Bạch Nhạn) đến nay còn một tòa hậu cung 5 gian. Cũng theo các cụ cho biết và quan sát thực tiễn cho biết trước kia còn một tiền đường 5 gian nhưng quy mô kích thước lớn hơn tòa Hậu cung (đến nay đã bị phá).
Đình quay hướng Đông Nam xuyên suốt sang cồn Ông Cung. Trước đình về hai phía Đông - Tây có hai cồn khác. Phía Nam đình là một khu ruộng lúa cũng có hai cồn nhỏ. Các cụ ở Thịnh Hòa cho là đền làng có án Thanh Long đái ấn; Bạch Nhạn lâm điền.
Hậu cung hiện nay có chiều dài 12,18m, chiều rộng 6,2m được chia làm 5 gian. Căn cứ vào mảng đá mái trước của đình (ghi năm dựng là Duy Tân Kỷ Dậu - 1909) về thượng lương của đền ghi: Mậu Thìn Đông trùng tu, có thể cho rằng Hậu cung này được trùng tu năm 1928 thời vua Bảo Đại. Điều này được khẳng định qua phong cách trang trí trên toàn bộ Hậu cung.
Kích thước của các gian được bố trí như sau:
Gian chính giữa rộng 3,1m; hai gian kế bên cổ kích thước bằng nhau, rộng 2,2m. Hai gian ngoài cùng có kích thước bằng nhau rộng 2,2m. Hai gian ngoài cùng được xây bao rạch cột trụ ở góc mái trước. Ba gian giữa được bố trí có hiên trước với toàn bộ vì kèo như sau:
Phía trước là cột đá (20 x 20 x 1,8cm). Từ cột đá vào cột quân rộng 1,4cm; từ cột quân vào cột cái rộng 1,3cm; từ cột cột cái sau rộng 2,2cm. Từ cột cái sau đến cột quân sau chiều rộng cũng bằng phía trước là 1,3cm. Kết cấu vì kèo theo kiểu kẻ bẫy, vì nóc hình chữ Đinh (J). Toàn bộ việc trang trí của đền được tập trung vào các bẩy, cổn về ở đầu các quá giang. Đề tài trang trí ở các cổn và bẩy bao gồm Lân, Ly, Quy, Phượng về các đao mác. Nhìn chung, các họa tiết điều khắc, chạm trổ rất tinh vi đẹp đẽ.
Tóm lại: Đền thờ Đức Thánh Đờn ở Hoằng Thịnh hiện nay có hai nơi thờ và ở hai nơi này, kiến trúc và đồ thờ còn lưu giữ được khá nguyên vẹn. Các hiện vật đồ thờ cùng các câu đối đều nói rõ sự tôn vinh của nhân dân đối với vị thần có công với dân với nước. Những địa điểm thờ Đức Thánh Đờn chắc chắn sẽ được tôn tạo khang trang hơn với sự quan tâm của chính quyền và nhân dân địa phương.
Các hiện vật trong di tích:
Ngoài những hiện vật là bất động sản như Nghè thờ 5 gian, các vật liệu kiến trúc đá, nền móng đã nêu trên, tại Hoằng Thịnh còn lưu giữ nhiều hiện vật có giá trị khác là di vật của đền thờ như:
Một hương án sơn sơn thếp vàng chạm trổ cầu kỳ lộng lẫy dùng làm nơi đặt long ngai và thánh vị.
Một hòm đựng sắc phong sơn son thếp vàng.
Một lư hương gốm thời Nguyễn vẽ lưỡng long chầu nhật.
Một lưu hương đồng hình lục giác chạm rồng và các hoa văn khác rất tinh xảo.
Một long ngai sơn son thếp vàng.
Một bia đá đề chữ “Hạ Mã”…
Ngoài ra trong nhân dân còn lưu giữ nhiều hiện vật có giá trị khác, nếu được động viên kêu gọi thì nhân dân sẽ sẵn sàng đem ra cung tiến.